تعادل : بهزعم برخي حتي ميتواند نقش كليدي در اقتصاد يك كشور داشته باشد. ساليان سال است كه بنگاههاي اقتصادي براي تقويت قدرت رقابت خود در بازارهاي داخلي و بينالمللي، بستهبندي را مورد توجه قرار دادهاند و از طراحي، گرافيك، رنگها و بهكار بردن بستهبندي مناسب براي افزايش سهم بازار خود در مقايسه با رقبا بهره ميگيرند. يك بستهبندي مناسب قادر است بهعنوان يك فروشنده خاموش نقش خود را ايفا كند. با توجه به آنكه بستهبندي فقط در قلمرو توليد قرار ندارند بلكه در حيطه امور بازاريابي نيز قرار ميگيرد، تصميمگيري در مورد نحوه انجام آن وظيفه مشترك مديران توليد و بازارهاست. بستهبندي خوب براي يك كالاي جديد مستلزم تصميمگيري در موارد زيادي است. نخستين كار در جهت انجام اين مهم، ايجاد يك تصور از بستهبندي است. منظور از تصور بستهبندي اين است كه ببينيم بستهبندي چگونه بايد باشد يا براي كالا چه كاري را انجام دهد. تصميم درباره ساير عناصر بستهبندي نظير اندازه، شكل، مواد اوليه در آن، رنگ و محل تجاري، دومين كاري است كه بايد انجام شود. اين عناصر براي حمايت از جايگاه و خطمشي بازاريابي كالا بايد با يكديگر به نحو مناسبي تلفيق شوند. بستهبندي همچنين بايد با تبليغات، قيمت و توزيع كالا نيز سازگاري كامل داشته باشد. بستهبندي در تعاونيها كه از سهم بالايي نيز برخوردار است ولي به دلايل عمدهيي ازجمله مديريت، سرمايه ناكافي، درك ناصحيح از اين صنعت پرسود؛ باعث شده اين بخش نيز از چشم مسوولان دور مانده و آن طور كه بايد مورد بهرهبرداري قرار نگرفته است.
تاريخچه بستهبندي با توجه به نوع كالاي بهكار رفته در آن (كاغذ، شيشه، فلز و پلاستيك) داراي تاريخچه متفاوتي است ولي بهطور كلي از نحوه بستهبندي كالاها اطلاعات درستي در اختيار ما نيست؛ اما تحقيقات نشانگر آن است كه از 8 قرن پيش از ميلاد مسيح، كالاها با استفاده از بستهبندي پارچهاي (مسنوجات) يا در ظروف گلي و شيشهيي زمخت حمل و جابهجا ميشدند.
تاريخچه بستهبندي در ايران
كشور ايران به لحاظ موقعيت استراتژيكي كه در منطقه دارد از ديرباز سابقه مراودات تجاري داشته و كالاها و محصولات خود را به صورت كاروانهاي حاوي پارچه، ادويه، مصنوعات دستي به ديگر كشورها ارسال كرده است. بستهبندي اين نوع كالاها بعضا از بستهبنديهاي كيسهيي همانند گوني و چوب كه براي مسيرهاي طولاني مناسب بوده، تشكيل شده است. صنعت بستهبندي در ايران كمتر از نيم قرن سابقه دارد، اين درحالي است كه در اروپا اين صنعت دو قرن پيش راهاندازي شده و امروزه درآمدهاي قابل توجهي را دارد.
بستهبندي در افق برنامه ششم توسعه
البرز محمدي، مديركل تعاونيهاي خدماتي وزارت تعاون،كار و رفاه اجتماعي در گفتوگو با «تعادل» درباره اهميت بستهبندي ميگويد: تعاونيهاي توليدي بايد به سمتي پيش بروند كه به برندسازي نزديك شوند، برخي تعاونيهاي توليدي دركنار فعاليتهاي خود به بستهبندي نيز ميپردازند. بنابراين اگر در زمينه برندسازي موفق باشند ميتوانند صنعت بستهبندي را كه در ايران پيشرفت چشمگيري نداشته است، فعال كنند.
محمدي ميافزايد: درحال حاضر افق نگاه تعاونيها بهويژه تعاونيهاي خدماتي، توسعه بازار و برندسازي نيست، شايد فقط چند تعاوني به اين شكل فعاليت كند. برخي محصولات مواد غذايي كه خط توليد آنها هم زياد است معمولا توسط تعاونيها بستهبندي ميشوند؛ ولي بهدليل آنكه تعاونيها به سوي برندسازي نرفتهاند، نتوانستهاند جايگاه خود را مستحكم كنند.
وي با اشاره به تعداد تعاونيهاي بستهبندي ميگويد: امروزه 500 محصول با برند «تعاوني» بستهبندي ميشوند، محصولاتي مانند مواد غذايي، برنج، پسته، شيرآلات، كنسرو، محصولات رنگ ساختماني و لوازم آرايشي و بهداشتي و... البته اگر خود تعاونيها بتوانند تجميع شده و وحدت بينگروهي انواع تعاونيها بهخوبي حفظ كرده و بخش توليد و توزيع از هم باخبر شوند، ميتوانيم عنوان كنيم كه نگاه جدي در تعاونيها شكل گرفته است.
مديركل تعاونيهاي خدماتي درباره فعاليت حميد كلانتري، معاون وزير تعاون،كار و رفاه اجتماعي در بخش تعاون تاكيد ميكند: از زمان فعاليت كلانتري تاكنون اقداماتي خوبي در بخش تعاون صورت گرفته كه يكي از مهمترين آنها بستهبندي بوده است. افق نگاهي كه وي در مديريت تعاون دارد، باعث شده تا چشمانداز اين بخش در برنامه ششم توسعه نيز نسبت به برنامههاي قبلي بهبود پيدا كند كه اميدواريم به هدفهاي خود دست پيدا كند.
اهميت بستهبندي
با پيشرفت روزافزون صنايع مختلف بهداشتي، آرايشي دركشور و در سطح جهان و نيز رقابت چشمگير هر كدام از شركتها براي كسب بازار هدف و رضايت مشتريان بالقوه و ارايه ماركهاي مختلف با خصوصيات متنوع اين محصولات، نقش بستهبندي به عنوان يك معرف كالا مشخص ميشود. گاهي بستهبندي وظيفه فروشنده را بهتر از آدم زنده انجام ميدهد چراكه انسانها در موقعيتهاي متفاوت داراي خصوصيات عاطفي، رفتاري و رواني متفاوتي هستند. از طرفي خريدار بدون صرف وقت بسيار براساس تجربه، ذوق، سليقه و گاهي آزمايش از بين صدها محصول مشابه ميتواند انتخاب كند؛ به هر حال اهميت نگهداري و بستهبندي كالا كمتر از توليد آنها نيست.
نياز بستهبندي به مديريت
صديقه خوشهچينبهار، رييس اداره تعاونيهاي صنعتي و معدني در گفتوگو با «تعادل» با اشاره به وضعيت بستهبندي در ايران ميگويد: لزوم نگرش سيستماتيك به صنايع بستهبندي، امروز بسيار بيشتر از گذشته احساس ميشود. تنگناهاي اقتصادي موجود و كاهش نقدينگي و سرمايه در گردش واحدهاي توليدي، كاهش منابع تامينكننده درآمدهاي مالي همه و همه اهميت نقش صنعت بستهبندي و لزوم نگرش مديريتي را بيشتر ايجاب ميكند. در جهان امروز محصولات بستهبندي شده داراي ويژگيهاي كاملا شناخته شده است اما متاسفانه هنوز نقش اقتصادي، اجتماعي بستهبندي از سوي بسياري از توليدكنندگان كشور بهدرستي درك نشده و آگاهي لازم نسبت به آن بهعنوان يك ابزار بازاريابي در بازارهاي داخلي و خارجي وجود ندارد. كيفيت بستهبندي ايران نسبت به بستهبنديهاي خارجي در سطح بسيار پاييني قرار دارد. با تمام اهميتي كه بستهبندي دارد و پيوسته توسط مسوولان به آن اشاره ميشود، بستهبندي هنوز هويت صنفي يا صنعتي پيدا نكرده و واحدهاي توليدي همچنان براي پيداكردن يك روش يا يك ماشين بستهبندي مناسب محصول خود سردرگم هستند. در اين رابطه ميتوان به فقدان بستهبندي مناسب در مورد برخي كالاهاي صادراتي مانند زعفران اشاره كرد كه عموما بهصورت فلهيي صادر ميشود. در پارهيي از موارد بستهبندي بعضي از محمولههاي صادر شده به كشورهاي پيشرفته بهدليل مغايرت با قوانين مربوط به محيط زيست به خودداري واردكنندگان اين كشورها از تحويل گرفتن كالا منتهي شده است. در مواردي بهدنبال بيتوجهي توليدكنندگان و صادركنندگان نسبت به استانداردها و الزامات كشورهاي واردكننده، كالاهاي مزبور قابل قبول در آن كشورها محسوب نشده است و دور ريخته يا مرجوع شدهاند. خوشهچينبهار به مشكلات بستهبندي اشاره كرده و ميگويد: بستهبندي در برخي مراحل بهصورت دستي انجام ميشود و اين كار تلرانس وزن بستهها را متفاوت ميكند. علاوه بر اين احتمال آلودگي ثانويه بهدليل قراردادن كالا با دست نيز در بسته وجود دارد. استفاده از سيستمهاي نيمهاتوماتيك يا عمدتا دستي يكي از دلايل عدم رقابت محصولات توليدي در بازارهاي جهاني است. تكنولوژي وارداتي نيز بهدليل نياز به سرمايهگذاري بالا بهندرت مورد استفاده قرار ميگيرد و ماشينآلات توليد داخل نيز عمدتا قابل رقابت نيستند.
مزاياي بستهبندي
بستهبندي مزايايي ازجمله امكان نگهداري و حفاظت كالا در برابر عوامل شيميايي، فيزيكي، مكانيكي به مدت طولاني، شكل مهندسي بهتر در نتيجه چيدمان و نظم بيشتر،كارايي بهتر و سهولت در مصرف، حمل و نقل آسان و كاهش احتمال آسيبديدگي براي حفظ از عوامل مختلف محيطي، كاهش احتمال سرقت و دستبرد چراكه امكان شمارش بسيار سريع و دقيق بهصورت اتوماتيك انجام خواهد شد و با توجه به تشابه كه مخصوص هر محصول است از جعل و سرقت محصول جلوگيري ميكند. توزيع بهتر، فروش بيشتر، تقليل ضايعات، كمك به خريد آگاهانه توسط مصرفكننده، كمك به افزايش سطح درآمد و اشتغال و... دارد. صنعت بستهبندي از آنجايي كه در كشور ما داراي سابقه طولاني ندارد پس بهعنوان يك صنعت نوپا بايد در جذب نيروي انساني و افزايش اشتغال، جايگاه واقعي خود را پيدا كرده و از طرفي ميتواند با خريد كالاهاي مختلف بهصورت فلهيي و انجام بستهبنديهاي مناسب، شرايط فرهنگي، اجتماعي، فردي و سليقه مشتريان به ارزشافزده قابل توجه و در نتيجه افزايش درآمد در جامعه دست يابد.
خصوصيات يك بستهبندي مناسب
يك محصول خوب بايد خصوصياتي ازجمله اينكه جلبتوجه كرده و چشمگير باشد، اطلاعات مندرج روي بستهبندي بايد واضح و روشن باشد، ايجاد تصورات ذهني و بصري مناسب براي مصرفكننده، برقراري ارتباط مناسب با محتواي داخل بستهبندي، بسته بايد مقرون بهصرفه باشد، به فروش كمك كند، طبق قوانين دولت و محيط زيست ساخته شود، با دوام بوده تا در برابر شرايط ناهنجار حمل و نقل مقاوم باشد، بستهبندي محصولات هر كشور بايد با توجه به هنجارهاي فرهنگي آن جامعه طراحي شود، آسان باز و بسته شود، پرهيز از طرحها و نقوش شلوغ و خستهكننده باشد. بخش بستهبندي در كشور ايران ازجمله بخشهايي از صنعت و خدمات است كه هيچ اداره و بخش خاصي در دولت بهطور مستقيم به امور آن نميپردازد. فقدان تشكلهاي صنفي مربوط به بستهبندي باعث غيرقابل دفاع شدن درخواستهاي بخش بستهبندي شده است. در واقع بهدليل نبود يك صداي رسا مانند يك انجمن يا اتحاديه، صداي بخش بستهبندي آن طور كه بايد به گوش مسوولان نميرسد.
در مجموع صنعت چاپ بستهبندي در ايران با داشتن امكانات مناسب كه مطابق با تكنولوژي روز است هنوز اعتماد كافي جامعه توليدي كشور را در رابطه با دقت، توانايي بهويژه مشتريمداري بهدست نياورده است. از اين روست كه واحدهاي توليدي كشور مدام در ميان چاپخانهها سرگردانند و بعضي دلالان نيز در اين ميان با دادن وعدههاي آنچناني از اين وضع سود ميبرند. بازنده اصلي اين اوضاع، خود چاپخانهداران هستند زيرا صاحبان سفارش با وجود تكنولوژي پيشرفته موجود در كشور همواره به انجام سفارش خود در خارج از كشور فكر ميكنند. با اندكي تغيير در قوانين يا جهاني شدن، اين افكار به سرعت تجسم مييابد و آن روز، روز خوبي براي صنعت چاپ كشور نخواهد بود.
سهم تعاون در بستهبندي
سهم بخش تعاون برحسب كد آيسيك تا پايان سال 90 و درباره واحدهاي داراي پروانه بهرهبرداري از وزارت صنعت، معدن و تجارت به شرح ذيل است:
سهم 10.2درصد در تعداد شركتها و 5.6 درصدي در ظرفيت توليد انجماد و بستهبندي گوشت.
سهم 16.8درصدي در تعداد شركتها و 4.7درصدي در ظرفيت توليد انجماد و بستهبندي مرغ.
سهم 12.1درصدي در تعداد شركتها و 20.4درصدي در ظرفيت توليد بستهبندي گوشت و مرغ.
سهم 7.3درصدي در تعداد شركتها و 7.1درصدي در ظرفيت توليد بستهبندي گوشت قرمز.
سهم 25درصدي در تعداد شركتها و 32.7درصدي در ظرفيت توليد بستهبندي گوشت ماكيان.
سهم 11.8درصدي در تعداد شركتها و 3.8درصدي در ظرفيت بستهبندي پاي مرغ.
سهم 14.3درصدي در تعداد شركتها و 4.5درصدي در ظرفيت بستهبندي انواع شيريني.
سهم 12.5درصدي در تعداد شركتها و 5.6 درصدي در ظرفيت بستهبندي شيرينيهاي غيرآردي.
سهم 15.8درصدي در تعداد شركتها و 5.5 درصدي در ظرفيت بستهبندي نشاسته.
سهم 12.1درصدي در تعداد شركتها و 8.9درصدي در ظرفيت بستهبندي قند.
سهم 40درصدي در تعداد شركتها و 98.7درصدي در ظرفيت ميوهجات منجد بستهبندي شده.
سهم 5درصدي در تعداد شركتها و 3.8درصدي در ظرفيت سبزيجات منجد بستهبندي شده.
سهم 12درصدي در تعداد شركتها و 3.7درصدي در ظرفيت فرآوري و بستهبندي ميوه و سبزيجات و صيفيجات خشك.
سهم 18.8درصدي در تعداد شركتها و 47درصدي در ظرفيت فرآوري و بستهبندي ليموعماني.
سم 31.6درصدي در تعداد شركتها و 5.1 درصدي در ظرفيت بستهبندي شور و ترشي.
سهم 10.2درصدي در تعداد شركتها و 10.2درصدي در ظرفيت بستهبندي پودر ژلاتين و ژله.
سهم 10.5درصدي در تعداد شركتها و 9.1درصدي در ظرفيت درجهبندي و بستهبندي خرما.
سهم 11.9درصدي در تعداد شركتها و 36.8درصدي در ظرفيت بستهبندي خرما.
سهم 16.7درصدي در تعداد شركتها و 8.4 درصدي در ظرفيت درجهبندي و بستهبندي ميوهجات و سبزيجات.
سهم 12.9درصدي در تعداد شركتها و 6.9 درصدي در ظرفيت درجهبندي و بستهبندي مركبات.
سهم 8.1درصدي در تعداد شركتها و 8.1درصدي در ظرفيت درجهبندي و بستهبندي سبزيجات.
سهم 10درصدي در تعداد شركتها و 3.1درصدي در ظرفيت عملآوري و بستهبندي قارچ خوراكي.
سهم 33.3درصدي در تعداد شركتها و 63.9درصدي در ظرفيت بستهبندي مربا.
روابط عمومی شرکت تعاونی لیتوگرافان